مقدمه

در ارديبهشت ماه  1385 اولين كنفرانس بين المللي گردشگري و صنايع ­دستي از طرف سازمان گردشگري سازمان ملل متحد، و با همت پژوهشكده هنرهاي­ سنتي و معاونت هنرهاي­ سنتي و صنايع­ دستي سازمان ميراث ­فرهنگي، صنايع ­دستي ­وگردشگري در تهران برگزار شد که حاصل این برنامه انتشار مجموعه مقالات ارزشمند و بیانیه­ ای جهانی بود. متاسفانه مباحث این کنفرانس به صورت رسمی منتشر نشد؛ در این مجال سعی شده سخنرانی های آن کنفرانس به صورت چکیده و خلاصه شده در چند نوبت منتشر شود.

بخش 3 - تاثيرات متقابل گردشگري و صنايع دستي

دكتر حسين ياوري - عضو هيئت مديره انجمن صنايع دستي ايران

گردشگري، بزرگترين مجموعه خدماتي جهان است كه روز به روز بر عرصه­ هاي كاري، ابعاد و اهميت آن افزوده مي ­شود و طبعا جايگاه رفيع ­تري را در اقتصاد جهاني به خود اختصاص مي­دهد.

امروزه گردشگري كه از آن با عنوان "صنعت بدون دود" ياد شده است در برخي از كشورها كه به مرحله توريسم صنعتي رسيده­ اند سهم بسيار بالايي را در "توليد ناخالص ملي" و درآمدهاي ارزي كسب كرده است. ضمن آن كه بعضي از ممالك ديگر هم به موفقيت ­هاي چشمگيري در اين زمينه دست يافته ­اند. بررسي آمار ورود گردشگران خارجي به ده كشور فرانسه، ايالات متحده آمريكا، ايتاليا، استراليا، انگلستان، كانادا، آلمان، مكزيك و سوييس كه طي سال­ هاي اخير بيشترين گردشگر بين المللي را داشته ­اند و نيز بررسي سير صعودي و روند رو به تزايد ورود توريست بين المللي به ممالكي هم چون چين، يونان، مالزي و هند مؤيد اين امر است كه تقريبا اكثر كشورهاي داراي آثار تاريخي و باستاني و جاذبه ­هاي طبيعي و زيست محيطي در برنامه ­هاي درازمدت، ميان ­مدت و حتي كوتاه­ مدت خود مقوله گردشگري را بسيار مورد توجه قرار داده و با سرمايه­ گذاري­ هاي ملي و قايل شدن تسهيلات لازم و بسترسازي براي جذب سرمايه­ گذاري توسط شركت ­هاي فرامليتي و بين المللي به درآمد ارزي سرشار حاصل از اين رهگذر براي توسعه پايدار، رشد متوازن و ترقي روز افزون چشم دوخته ­اند.

از سوي ديگر بررسي ­هاي به عمل آمده در زمينه تعداد رو به فزوني گردشگران داخلي و حتي گردشگراني كه در طول روز به بازديدهاي تفريحي و بازرگاني مي­ پردازند، نشانگر سير صعودي و رشد چشمگير گردشگري در تمامي سطوح با گرايش­ هاي جهاني، منطقه ­اي، ملي و حتي گردشگري با مقاصد كاري و يا ديدار و بازديد از مراكز تفريحي است.

بررسي آمارهاي مربوط به بازديد توريست ­هاي خارجي و حتي گردشگران داخلي از مراكز توليد صنايع دستي در كشورهايي هم چون هند و چين و نيز دقت نظر بر روي ارقام فروش آثار گوناگون هنرهاي صناعي به گردشگران، نشانگر آن است كه صنايع دستي يا هنرهاي صناعي كه يكي از مظاهر فرهنگي و هنري محسوب مي­ شود، مي ­تواند عامل مهم و حتي موجبي براي جلب و جذب گردشگران به حساب آيد، چرا كه هر اثر صنايع دستي بازگو كننده خصوصيات تاريخي، اجتماعي و فرهنگي يك كشور و حتي منطقه و محل توليد است و مي ­تواند در شناساندن هنر اصيل و بومي و فرهنگ، نقش اساسي ايفا كند.

بررسي ­هاي دهه ­هاي مياني قرن بيستم تا به امروز، اين واقعيت را مطرح كرده است كه خريد سوغات آن هم سوغاتي ماندگار و با هويت كه ضمنا نشانه ­ها و علايم و نمادهايي از كشور و يا مكان مورد بازديد را به همراه داشته باشد، نه تنها تكميل كننده سفر و بازديدهاي گردشگران است بلكه گاه جاذبه ­اي فراتر از مكان­ هاي تاريخي و باستاني در توريست ­ها ايجاد مي­ كند.

گردشگران، با برنامه­ هاي تنظيم شده از قبل و در مواردي نيز بدون تداركات و تمهيدات كافي براي سفر و ديدار از مراكز مورد علاقه و اقامت در مكان ­هاي دلخواه مي ­پردازند ولي همواره خريد آثار جالب، بديع و گاه نفيس و ماندگار، بخشي از اشتغالات ذهني آنان را به خود اختصاص مي ­دهد، لذا بر اساس اطلاعات و دانسته ­هاي قبلي و يا در مواجهه با آثار زيباي صنايع دستي كه ضمن دوام به واسطه برخورداري از نگاره­ ها، رنگ­ ها و رنگ ­آميزهاي سنتي، بومي و ملي، حكايت گر هويت فرهنگي و نشانه­ اي گويا از مناطق مورد بازديد است، به سرعت جلب و جذب چنين آثاري مي ­شوند تا ارزنده­ ترين هديه، مناسب ترين سوغات و بهترين ره ­آورد سفر را براي دوستان، آشنايان، اقوام و حتي براي خانواده خود و نگهداري در منزل و محل اقامت دايم خريداري كنند. استقبال فوق العاده توريست ­ها از آثار صنايع دستي و تقاضاي چشم گير و پيوسته رو به تزايد آنان به اين گونه توليدات فرهنگي، موجب آن شده است كه كشورهاي داراي فرهنگ و تمدن غني و درخشان كه به واسطه آثار تاريخي، اقليم ­هاي متفاوت، چشم­ اندازهاي زيبا و آداب و رسوم محلي، پيوسته مورد توجه گردشگران براي مسافرت و ديدار بوده و ضمنا از صنايع دستي متنوع و شاخصي هم برخوردارند در برنامه ­هاي بازديد توريست ­هاي خارجي ديدار از مجتمع ­هاي توليدي، نمايشگاهي و فروشگاهي صنايع دستي را نيز پيش­ بيني كنند و بديهي است كه موفقيت ­هاي حاصله از اين رهگذر در كشورهايي چون هند، تايلند، چين، مكزيك، يونان، مالزي و ... خود مهر تاييدي بر تاثيرات متقابل گردشگري و صنايع دستي است. جالب است كه گفته شود امروزه توليد آثار صنايع دستي كه مزين به نقش آثار تاريخي، باستاني و يادمان­ هاي ويژه و حتي علايق مردم يك كشور به آداب، سنن، نگاره­ ها و نقش ­هاي خاص است در دستور كار قرار دارد و تلاش مي ­شود كه حتي بخشي از اين گونه آثار كه از سنگ، چوب، قلز و يا بر روي سفال و پارچه پديد مي­ آيد با قيمت ­هاي مناسب و حتي در كنار آثار تاريخي شناخته شده در اختيار توريست ­ها قرار گيرد.

كارشناسان عرصه گردشگري و متخصصان و صاحب ­نظران صنايع دستي جهان، عوامل زير را در جذب گردشگران براي خريد آثار صنايع دستي موثر دانسته ­اند:

1. بهره­ گيري آثار صنايع دستي از نگاره ­ها، رنگ­ ها و رنگ ­آميزهاي سنتي و سمبليك كه پيوسته مورد تاكيد و در كانون توجه گردشگران قرار داشته است.
2. بالا بردن كيفيت آثار و افزايش ميزان دوام آن.
3. تنوع توليدات صنايع دستي و توسعه زمينه­ هاي كاربردي آن.
4. توليد آثار هنرهاي صناعي با الهام از فرم كلي و نگاره ­هاي آثار تاريخي، باستاني و نيز علايم و نشانه­ هاي هر كشور.
5. بسته ­بندي مناسب آثار كه در پي درك ضرورت و اجراي برنامه ­هاي پژوهشي و نهايتا توليدي بسته ­بندي به انجام رسيده است و باعث اطمينان خاطر گردشگران براي خريد و حمل و يا ارسال آن به كشور مقصد شده است.
6. قايل شدن تسهيلات لازم به منظور ارسال صنايع دستي به صورت پستي و فراهم آوردن امكانات و ارايه خدمات مناسب در زمينه بيمه، حمل و نقل و تحويل به موقع آثار در مقصد مورد نظر گردشگران كه به راحت كلام باعث آن شده است كه توريست­ ها آن چه را مد نظر خود يافتند خريداري و در زمان مقتضي در اختيار داشته باشند.
7. برگزاري نمايشگاه ­هاي فصلي، سالانه و نيز بازارهاي مكاره با هدف جلب و جذب توريست­ هاي خاص براي فروش آثار صنايع دستي.

ترديدي نيست كه افزايش تعداد جهانگردان كه با افزايش ميزان فروش آثار صنايع دستي توام و همراه بوده است، موجبات افزايش توليد، حفظ اصالت ­ها و ويژگي­ ها، افزايش سطح اشتغال مولد و اشتغال جنبي و مهمتر از همه توسعه مبادلات فرهنگي و معرفي و شناساندن بهتر و دقيق­تر كشورها و هنر و تمدن آنها شده است.

با عنايت به آنچه گفته شد، تمامي ممالك جهان، به تاثير متقابل صنايع دستي و صنعت گردشگري اعتقاد دارند. چرا كه در عمل و تجربه دريافته ­اند كه صنايع دستي يكي از عوامل بسيار موثر در جلب گردشگر در تمامي گرايش ­هاي داخلي، منطقه ­اي و بين المللي است و متقابلا به اين نتيجه هم رسيده ­اند كه صنعت گردشگري مي­ تواند به رشد و توسعه و گسترش صنايع دستي، حفظ اصالت ­ها و بهبود كيفيت آن كمك كند. بر پايه اين اعتقاد و تجربيات حاصله، تشكيلات صنايع دستي و گردشگري در بسياري از كشورها در هم ادغام و يا در رابطه­ اي تنگاتنگ، هماهنگ و منسجم با هم ديده شده است كه اين اتفاق يعني ادغام سازمان صنايع دستي ايران در سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري و ايجاد سازماني گسترده ­تر به نام سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري در جمهوري اسلامي ايران، روي داده است.

بي­ شك گردشگري كه از آن به عنوان منلسب ­ترين ابزار براي صلح و گفتگوي تمدن ­ها و تعامل بين ملت­ ها ياد شده است در قرن 21 ميلادي كه هنوز فقط چند سالي از آن گذشته است نه تنها رشد شتابان دهه­ هاي پاياني قرن20 خود را ادامه خواهد داد بلكه با چشم ­اندازهاي مناسبي كه در پيش روي دارد و من جمله با تاكيد بر تاثيرات متقابل گردشگري و صنايع دستي خواهد توانست كه به يكي از عالي ­ترين نيازهاي انساني كه سفر و سير آفاق و انفس است پاسخ دقيق ­تر و بايسته ­تري دهد.

.

.

.

ادامه دارد

بخش اول _ گردشگری و پيوند آن با صنايع دستی

بخش دوم - صنايع دستي و ارتباط آن با جهانگردي / صنعتگران نيز سرمايه هاي شما هستند

بخش 3 - تاثيرات متقابل گردشگري و صنايع دستي

بخش 4 - گردشگری به عنوان سازمان­ دهنده ­ای برای صنايع دستی: مزایا و مضرات

بخش 5 - از بومي تا جهانی: اتصال صنايع دستی تايلند به صنعت جهانگردی

بخش 6 - جهانگردی و صنايع دستی: نوگرايی و هويت در بازار جهانی