صنایع‌دستی

لذت‌گرایی یا رنج‌گریزی؟

در جهان پرشتاب امروز، صنایع‌دستی همچنان جایگاه ویژه‌ای در دل مخاطبان دارد نه فقط به‌عنوان کالا، بلکه به‌مثابه تجربه‌ای فرهنگی، زیبایی‌شناختی و احساسی. اما چه چیزی باعث می‌شود مشتری به یک محصول صنایع‌دستی جذب شود یا از آن دوری کند؟ پاسخ را باید در دو گرایش بنیادین روان‌شناختی جست‌وجو کرد: لذت‌گرایی و رنج‌گریزی.

 لذت‌گرایی؛ جست‌وجوی معنا، زیبایی و تجربه

لذت‌گرایی (hedonism) در روان‌شناسی مصرف به معنای گرایش به تجربه‌های خوشایند، زیبایی، سرگرمی و رضایت است. طبق نظریه‌ی Holbrook & Hirschman (1982)، مصرف‌کننده مدرن نه‌تنها به کارکرد محصول، بلکه به تجربه‌ی احساسی و نمادین آن توجه دارد. در صنایع‌دستی، این تجربه می‌تواند از طریق عناصر زیر شکل بگیرد:

جلوه‌های لذت‌گرایانه در طراحی صنایع‌دستی:

- زیبایی بصری و لمسی: استفاده از رنگ‌های خاکی، فرم‌های منحنی، و متریال‌هایی مثل چوب، سفال، یا پارچه‌های دست‌باف، حس آرامش و اصالت را القا می‌کنند.

- روایت‌پردازی فرهنگی: محصولاتی که داستانی از اسطوره، جغرافیا یا آیین‌های بومی را بازگو می‌کنند، حس تعلق و افتخار فرهنگی ایجاد می‌کنند.

- امکان شخصی‌سازی: انتخاب نقش، رنگ یا بسته‌بندی توسط مشتری، حس مالکیت و لذت را افزایش می‌دهد.

- نوآوری در فرم: طراحی‌هایی که سنت را با فرم‌های مدرن تلفیق می‌کنند، مثل جعبه‌هایی با الهام از لباس‌های محلی یا موتیف‌های معماری ایرانی.

 رنج‌گریزی؛ حذف ناراحتی، پیچیدگی و پشیمانی

رنج‌گریزی (pain avoidance) به معنای اجتناب از هرگونه تجربه منفی است از ناراحتی فیزیکی گرفته تا روانی. در طراحی صنایع‌دستی، این اصل به معنای حذف عواملی است که ممکن است مشتری را از خرید یا استفاده منصرف کند.

جلوه‌های رنج‌گریزی در طراحی صنایع‌دستی:

- راحتی در استفاده: وزن متعادل، دسته‌های ارگونومیک، و طراحی کاربردی.

- دوام و کیفیت ساخت: استفاده از اتصالات محکم، رنگ‌های مقاوم، و تست پیش از عرضه.

- سادگی در نگهداری: پوشش‌های ضدآب، ضدلک یا مقاوم به ضربه.

- قیمت‌گذاری منطقی: تطابق قیمت با ارزش ادراک‌شده و روایت محصول.

- راهنمای تصویری: برای محصولات پیچیده، دستورالعمل ساده و قابل فهم ارائه شود.

 طراحی متعادل؛ تجربه‌ای کامل برای مشتری

طراح موفق کسی است که بتواند میان این دو اصل تعادل برقرار کند. محصولی که هم لذت‌بخش باشد و هم بدون دردسر، نه‌تنها فروخته می‌شود بلکه در ذهن مشتری ماندگار می‌ماند. این تعادل، به‌ویژه در صنایع‌دستی که ریشه در فرهنگ و احساس دارد، می‌تواند به خلق برندهایی ماندگار و محبوب منجر شود.

 منابع:

1. Holbrook, M. B., & Hirschman, E. C. (1982). The Experiential Aspects of Consumption: Consumer Fantasies, Feelings, and Fun. Journal of Consumer Research.

2. اسکارپی، دانیله. لذت‌گرایی، منفعت‌گرایی و رفتار مصرف‌کننده. نشر خانواده سالم، ترجمه احسان کاظمی و مهناز درنجفی شیرازی.

3. حیدرزاده، کامبیز و حسنی پارسا، الهام. بررسی تأثیر ارزش‌های لذت‌جویانه بر رفتار خرید مصرف‌کنندگان. نشریه مدیریت بازاریابی، شماره ۱۷، ۱۳۹۱.

4. سایت HiBrand. لذت‌گرایی در مصرف. https://www.hibrand.ir/articles/customer-experience/%D9%84%D8%B0%D8%AA-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B5%D8%B81