- موقعیت شهر:
تبریز بزرگترین شهر شمال غرب کشور در ۴۶ و ۲۵ طول شرقی و ۳۸ و ۲ عرض شمالی از نصف‌النهار گرینویچ واقع شده است. وسعت آن به‌طور تقریبی ۱۷۸۱ کیلومتر مربع و ارتفاع تقریبی آن از سطح دریا۱۳۰۰تا۲۱۰۰ متر متغیر میباشد. جمعیت تبریز براساس آخرین سرشماری در سال ۱۳۹۵ خورشیدی بالغ بر ۱٬۷۷۳٬۰۳۳ نفر بوده که از این تعداد ۱٬۶۲۳٬۰۹۶ نفر ساکن ۴ شهر تبریز، سردرود، خسروشهر و باسمنج و ۱۴۹،۹۳۶نفر نیز ساکن روستاهای شهرستان بوده‌اند. اکثریت ساکنان تبریز آذربایجانی بوده و به زبان ترکی آذربایجانی با لهجه تبریزی سخن می‌گویند. آب و هوای تبریز استپی خشک با تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد است. سرمای زمستانی، تأثیرپذیرفته از ارتفاع بالا و توپوگرافی کوهستانی منطقه‌است. آب و هوای این شهر در تابستان‌ها خشک و گرم است؛ اگرچه حرارت به دلیل نزدیکی به کوه سهند و وجود باغ‌های زیادی در پیرامون شهر تعدیل میگردد. میانگین دمای تبریز در تیرماه (گرم‌ترین ماه سال) 25،4 درجه سانتی‌گراد، میانگین در دی‌ماه (سردترین ماه سال) 2،5-درجه سانتی‌گراد، در فروردین‌ماه 10،5 درجه سانتی‌گراد و در مهرماه14،1 درجه سانتی‌گراد و میانگین سالانه دما11،9 درجه سانتی‌گراد است. میانگین بارندگی سالیانه تبریز مانند بیشتر شهرهای ایران بسیار اندک و در حدود 330،1 میلی‌متر در سال است.
شهر تبریز بزرگترین شهر شمال غرب کشور میباشد و به لحاظ موقعیت جغرافیایی بعلت قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم از دیرباز مرکز مهم تبادل کالا بوده است. در دوران معاصر با توجه به نزدیکی به مرزهای امپراتوری روسیه و عثمانی بشکل روشنی شروع کننده بسیاری از تحولات نو در زمینه صنعت و تحولات اجتماعی-سیاسی بوده است. در حال حاضر تبریز علاوه بر اینکه بعنوان یک شهر صنعتی شناخته میشود، بدلیل وجود بازار ثبت جهانی شده تبریز که قدمت و وسعت زیادی دارد بعنوان یک قطب تجاری نیز مطرح میباشد. علاوه بر این موارد وجود کارگاههای متعدد فرش بافی در تبریز و حومه و رشتههای مرتبط آن و همچنین سایر صنایع دستی، تبریز را به شهری دارای اهمیت در صنایع دستی کشور تبدیل نموده است. در حال حاضر در تبریز بیش از 10 موزه را در گونههای مختلف فعال میباشند. همچنین مراکز علمی مرتبط با هنر و صنایع دستی همچون دانشگاه هنر اسلامی تبریز که بصورت تخصصی دانشکده فرش و رشتههای مربوطه را تدریس مینماید اهمیت شهر تبریز در رونق صنایع دستی، فرهنگ و هنر را دوچندان نموده است.
- تعریف رشته مورد نظر
قالی و یا فرش به لحاظ فنی و هنری دستبافتهای متشکل از تار و پود گرهدار میباشد که تار رشتههای طولی و پود رشتههای عرضی آن است. قدمت قالی و یا فرش در ایران براساس نظریات ارائه شده به حدود 25 قرن پیش باز میگردد و تنوع آن براساس رنگ، طرح و ظرافت، بمرور و در دورههای تاریخی تکامل یافته است. الیاف استفاده شده در فرش دستباف شامل پنبه، پشم و ابریشم میباشد که با رنگهای طبیعی رنگآمیزی شدهاند. قدیمیترین فرش گرهدار مکشوف جهان فرش پازیریک میباشد که در سال 1949 میلادی در منطقه پازیریک توسط پرفسور رودنکو کشف گردید و در موزه آرمیتاز روسیه نگهداری میشود. این فرش که قدمت آن به 2500 سال قبل بازمیگردد دارای ابعاد 210 در 183 سانتیمتراست و با رنگهای متعدد سرخ، سبز، آبی، نارنجی و... بافته شده. نقوش این فرش به نقوش دوره هخامنشی شباهت بسیار زیادی داشته و بسیاری از نظریه پردازان محل بافت آن را براساس این شواهد ایران دوره هخامنشی میدانند در این میان اولریخ شورمان عقیده دارد که محل بافت این فرش آذربایجان بوده است. بهر صورت فرش پازیریک و نمونههای بعدی مکشوف و مستندات تاریخی بعد از اسلام از فرشهای موجود در کاخهای ساسانی نشان از قدمت و ریشههای تاریخی فرش و قالی بافی در ایران داشته و دارد.
آذربایجان نیز از دیرباز در خلق قالیهای نفیس نقش عمدهای داشته و از آوازه جهانی برخوردار است. طراحی فرش در این منطقه سابقه طولانی داشته و طراحان بزرگی در این منطقه وجود داشتهاند که با خلق آثار گرانبها و با ارزش خدمات ارزندهای را به قالی ایران کردهاند. این هنر فراگیرترین هنر در میان مردم منطقه آذربایجان میباشد که تقریباً در همه شهرستانهای آذربایجان شهری و تبریز جریان دارد و قشر وسیعی از جمعیت استان بصورت مستقیم و غیر مستقیم از طریق تولید، طراحی، تهیه و فروش مواد اولیه، اماده سازی فرش و قالی امرار معاش میکنند.
قالی بافی: آذربایجان از دیرباز در خلق قالیهای نفیس نقش عمدهای داشته و از آوازه جهانی برخوردار است. طراحی فرش در این منطقه سابقه طولانی داشته و طراحان بزرگی در این منطقه وجود داشتهاند که با خلق آثار گرانبها و با ارزش خدمات ارزندهای را به قالی ایران کردهاند. این هنر فراگیرترین هنر در میان مردم منطقه آذربایجان میباشد که تقریباً در همه شهرستانهای آذربایجان شهری و تبریز جریان دارد و قشر وسیعی از جمعیت استان بصورت مستقیم و غیر مستقیم از طریق تولید، طراحی، تهیه و فروش مواد اولیه، اماده سازی فرش و قالی امرار معاش میکنند.
ورنی بافی: ورنی یکی از زیراندازهای سنتی منطقه آذربایجان است که با استفاده از تارهای پنبه، پشمی و ابریشمی برای چله و خانه پشمی و ابریشمی دسترس محلی برای پود بافته میشود و در ان نقوش ذهنی و سنتی بوده و از فرهنگ و باورهای مردم نشات میگیرند. ورنی در مناطق اهر و ارسباران توسط زنان عشایر بافته میشود. تفاوت ورني و گلیم بدلیل استفاده تارو پود نازك از نخ پنبه‌اي و نيز پود پشم در ورنی است اما گليم‌هاي ساده يا دورو داراي تار از نوع پنبه‌اي و پود پشمي میباشند. همچنین بافت ورني به شيوه پود پيچي است و بر روي اين نوع گليم، طرحها و نقوش حيوانات اهلي و وحشي مشاهده مي‌شود.
گلیم بافی:گلیم(یا پَلاس) دست بافتهای ساده است از (تار پنبه یا پشم) و پود (پشم) که معمولاً از پشم حیوانات اهلی بر دار افراشته بافته شده که هر منطقه طرح مختص به خود را داراست و عموماً به عنوان فرش کاربرد داشته ومعمولاً برای پوشاندن زمین، دیوار یا رواندازی برای حیوانات باربر استفاده میشود ولی امروزه به عنوان یک پوشش مدرن برای خانه‌های شهری نیز خریداری میشود.ممکن است بافت گلیم با تغییراتی کاربردهای دیگری غیر از فرش در بین عشایر داشته باشد: از جمله نمکدان ، جلاسب، نوار چادر. در ادبیات فارسی عموماً گلیم با زیلو یا جاجیم و... به یک معنی بکار رفته است ولی به طور مشخص گلیم فرشی است که از بافتن پود بر تارهایی که بر دار افراشته تنیده شده است بافته میشود و از دستگاه کمکی نظیر ماسوره و... استفاده نمی‌شود که این مورد تفاوت گلیم با زیلو یا جاجیم و انواع دیگر ذکر شده در ادبیات میباشد. در استان آذربايجان شرقي هم گليم‌هاي ساده(دورو) و هم گليم‌هاي سوماك كه به "ورني" معروف است، بافته مي‌شود.از مهمترين گليم‌هاي منطقه مي‌توان به بافت گليم‌هاي شاهسون اشاره كرد.گليم رايج‌ترين كف پوش شاهسون‌ها است و به همين علت تعداد زيادي از آنها توسط اين طايفه بافته شده است. شاهسون‌ها مردمي بسيار سنتي هستند و در طرح و بافت گليم‌هاي آنان نوعي محدوديت به چشم مي‌خورد.رنگ‌هایاستفاده شده در گلیم سنتی گیاهی هستند. گاهی گلیم‌ها را برای جلوه بیشتر و کهنه شدن رنگ، با چای و پوست گردو شستشو می‌دهند. عشایر و بافندگان گلیم محدودیتی در اندازه گلیم نداشتهاند و با توجه به نیاز خود گلیم را در اندازه کوچک برای واگیره یا بزرگتر برای تزئین (گلیمچه) یا فرش بافتهاند و استانداردی در این مورد وجود ندارد.
-معرفی هنرمندان نشان ملی و بینالمللی در رشته مرتبط
در هنر فرش دستباف در حال حاضر نشان ملی موجود نیست اما در زمینه سایر دستبافتهها همچون ورنی، هنرمندان استان موفق به کسب نشان ملی و نشان یونسکر شدهاند که میتوان به نامهایی همچون خسرو شیری(ورنی بافی)، سمیه نگهداری(ورنی بافی)، عظیم مرادی(ورنی بافی)، قاسم مرادی(ورنی بافی)، اصلانی(ورنی بافی)، محمد قلی آقائی(ورنی بافی)، مرسل مرادی(ورنی بافی) اشاره کرد.
دبیرخانه تبریز شهر جهانی فرش دستباف
ایران، آذربایجان شرقی، تبریز، خیابان تربیت، کوچه کرباسی، پلاک 25،. خانه صلحجو(کلکتهچی)، دبیرخانه دائمی تبریز شهر جهانی فرش دستباف، کد پستی: 5133811111 - تلفکس:35562454-041
Secretariat of Tabriz the world carpet weaving city, no.25 ,karbasi Alley, Tarbiat st, east Azarbaijan,Tabriz, Iran. P.O BOX: 5133811111
