سوماک

امروزه تولید و فروش گلیم در منطقه سیرجان و حومه آن، جلوتر از پته و قالی کرمان، در صدر کالاهای صادراتی صنایع دستی استان کرمان و این شهرستان قرار دارد. براساس تحقیق صورت گرفته در زمینه مهم ترین صنایع دستی و هنرهای سنتی سیرجان، کارشناسان فن به این نتیجه رسیده اند که؛ گلیم شیریکی پیچ و گلیم فرش بهترین و محبوبترین کالاهای تولید صنایع دستی سیرجان به شمار می روند. ازطرفی، سیرجان، بازار اصلی فرش، گلیم و دیگر دستبافته عشایری و روستایی استان کرمان نیز به شمار می رود؛ بهعبارتی، این شهرستان، مشهورترین محل عرضه و تولید دستبافته افشاری شناخته می شود.
اصطلاح شیریکی پیچ
شیریکی پیچ از ترکیب دو کلمه شیریکی/ شیریک و پیچ تشکیل شده که براساس تحقیق میدانی، هربخش دربرگیرنده استدلالی جداگانه است. نام پیچ از بافت پیچ گونه این گلیم آمده و عنوانی است که از گذشته به این تکنیک داده شده و تا به امروز نیز گاهی پسوند پیچ یا پیچ باف در دستبافته ای چون گلیم پیچ، کشک دان پیچ، قاشق دان پیچ و ... در گویش عشایر این مناطق بهکار رفته و لفظ شیریکی نیز از مفهوم شَریک (کلمه ترکی که افشارها به شَریک، شیریک می گویند) و از شریکی/ مشترک کارکردن دو یا چندبافنده در بافت یک گلیم ـ در چنددهه اخیر، بعد از تجاری شدن گلیم (این نوع دستبافته در گذشته فقط برای مصرف خانگی، ایلی و منطقه ای استفاده شده) و تغییر اندازه و رواج دستمزدی باف، دو یا سه نفر بافنده مستقل، برای بافتن یک گلیم، بهطور شریکی، بافت آن را برعهده داشته اند ـ گرفته شده است. البته برخی نیز بر این باورند که شیریک از پیچیدن پود به دوُر دو تار به وجود آمده است؛ چون پیچش خامه (نخ های رنگی) در بافت شیریکیپیچ به دوُر دو تار است ولی این باور، منطقی نیست؛ به این دلیل که در بافت قالی هم پیچش خامه ها، به دُور دو تار چِله است.
تاریخچه گلیم شیریکی پیچ
از سرآغاز و تاریخچه بافت این تکنیک در کرمان نیز اطلاعات دقیق و درستی در دست نیست؛ اما مُسلّم است که کاربرد این تکنیک در مناطق عشایری کرمان با کوچ و تبعید ایلات و طوایف ترک ـ افشار و بُچاقچی ـ در دوران صفویه به منطقه کرمان درارتباط بوده و بافت آن همان روشی است که بیشتر گلیم های قفقاز ـ بهخصوص قفقاز جنوبی ـ و آسیای صغیر به آن اسلوب بافته می شوند.
همان طور که پیشتر نیز اشاره شد، از تاریخچه بافت این تکنیک در منطقه مستندات و اطلاعات دقیقی در دست نیست، اما «پارچههای کتانی پیچ بافی در سوئیس کشف شده که متعلق به دوهزار سال پیش از میلاد است. بنابراین می توان گفت که در آن روزگاران از این گونه بافت استفاده می کردهاند. بقایایی از منسوجات پیچ باف کهن دیگری به دست آمده که در پرو، مصر و ایران بافته شده است» (هال، وویوسکا، 1377، 55). در منطقه کرمان نیز، بر طبق شواهد، می توان گفت، تکنیک مورد اشاره در دوران صفویه با کوچ و تبعید طوایف ترک به این منطقه رواج یافته است، به طوری که بافت آن، «همان روشی است که بیشتر سوزنیهای قفقاز و آسیای صغیر، به آن اسلوب بافته می شود و لفظ ترکی آن «سوماخ» است که به ظاهر منسوب است به شهر شماخی قفقاز» (پرهام، 1371، 91). 
افشار و بُچاقچی های پراکنده در منطقه کرمان، شاخهای از اقوام ترک مناطق مختلف ازجمله قفقاز و آسیای صغیر هستند که در دوران متمادی وارد سرزمین ایران و در دوره ای وارد استان کرمان شده و در مناطق بافت، سیرجان، اُرزوئیه و بردسیر پراکنده شدند. افشارها طی دوران متمادی وارد کرمان شده اند، اما قدیمی ترین دورانی که از ورود این اقوام نام برده شده، دوران صفویه است. 
همان طور که پیشتر نیز اشاره شد؛ افشار و بُچاقچی مهم ترین وارثان این نوع تکنیک گلیمبافی در منطقه سیرجان هستند. بنابراین، تاریخچه این تکنیک در استان کرمان و منطقه سیرجان، به دوره صفویه بر می گردد.